1929 DÜNYA KIRIZİ

Hep kara Perşembe ‘nin ne olduğunu merak etmişimdir.Bence borsada olan herkesinde merak etmesi gereken bir konu , budan öğreneceğimiz ve çıkacağımız çok ders var.Her şeyden önce bakış perspketifimizi geliştirecek olmamız her şeyden daha önemli.

Unutmayın her Orman yanıgını küçük bir çınkıyla başlar.’Çınkı’ küçüktür ama yeri gelir bir ormanı yakabilir onun için hiçbir şeyi küçük görmemeliyiz.Abd o yıllarda O çınkıyı küçük görmesinin bedelidi dünyanın en büyük krizini görerek en acı şekilde ödedi.

Kara Perşembe ;

Kara Perşembe adı verilen o günde tam 13 milyon hisse senedi satıldı. Bankalar, umutsuz bir biçimde düşen piyasayı toparlamak için fiyatları desteklemeye çalıştılar ama boşa kürek çekmekten farkı olmadığını anladıklarından Pazartesi günü vazgeçmek zorunda kaldılar. Salı günü satılan hisse sayısı 16 milyona ulaşırken fiyatlar çılgın bir biçimde düşmeye devam etti. Yalnızca 22 gün içinde sanayi endeksindeki düşüş %40’ı buldu. Yatırımcıların bir hafta içinde yitirdikleri para miktarı, bugünün değerlerine göre neredeyse 300 milyar dolara yakındı. Dünya tarihinin o güne kadar gördüğü en büyük ekonomik kriz, kısa süre sonra neredeyse bütün dünya ülkelerini avucunun içine alacaktı ve aldıda dünya da bugun dahi böyle bir kriz hiçbir zaman yaşanmadı bütün finansal sistemler çökme noktaına geldi.İnsanların alım güçleri bütün dünyada azalmaya ve açlık sınırına gitmeye başladı.

Para bir anda çekildi....

Peki ABD’de başlayan Kriz neden bütün dünyaya yayıldı ?

Çünkü 1920 yıllardan sonra dünya sanayisinin %40-45’ini abd ekonomisi oluşturuyordu.Abd ekonomisi 1.dünya savaşında sonra en hızlı büyüyen ve büyüklüğünü bütün dünya ekonomilerine kabul ettiren vir ekonomi olmuştu.Özellikle 1.dünya savaşından sonra Almanya gibi bir sanayi devimin yara alması ,Abd’nin bütün ipleri eline almasını sağlamıştı. 1920′lerde dünya sanayi üretiminin neredeyse % 45’ini gerçekleştiren ABD, kapitalist dünyanın yeni patronu olduğunu, 1925 ve 1929 yılları arasında diğer ülkelere verdiği büyük borçlarla -yalnızca Avrupa’ya 2.9 milyar dolar borç verilmişti- kanıtlıyordu. Bu sayede 1920’ler boyunca Avrupa’da sanayi üretimi düzenli bir şekilde arttı. Fakat bu büyüme özellikle  kömür, gemi yapımı ve çelik sanayileri alanında yaşanıyordu. Birleşik Devletler ise Avrupa’nın tersine, özellikle motorlu araçlar başta olmak üzere, tüketici piyasalarına mal arz eden sektörleri geliştirmiş ve Avrupa’nınkinden çok daha büyük bir büyüme oranına erişmişti.

Ekonomik büyüme sürdüğü sürece, diğer ülkelerden ABD’ye dönen paranın yarattığı spekülasyon, aslında ekonomik durumu sarsmayabilirdi.  Ne var ki 1929 Temmuz’unda üretim tepe noktasına ulaşmıştı. Bunun anlamı, büyümenin sürekli ve kesintisiz süreceği beklentisinin artık hayal olmasıydı. Mal arzı sonunda tüketici taleplerini aştı ve “envanter durgunluğunu” kaçınılmaz kıldı. Durgunluk, borsa yatırımcısının güven kaybıyla birleşince 1929 ekonomik bunalımı kaçınılmaz oldu.

Ama şu var krizin çıkaran olay çok ilginçtir.

ABD’de bir Radyo şirketi vardır ve Hisseleri sürekli yükselmeye başlar o günlerin insanlar için en önemli aracı radyodur.Herkes doğal olarak radyo almaya başlar herher radyo aldıkça doğal olarakta Bu şirketin hem satışları artar hem de bunun akabinde yıllık karlarında rekorlar gelmeye başlar böylece.Şirketin hisseleri de yükselmeye başlar.Bütün büyük fonlar ve bankalar bu yükselen hisselerden yükselişin daha da devam edeceğini düşünüp almaya ve yüklü pozisyonlara girmeye başlarlar.

Aslında fonların ve bankaların yaptıkları doğrudur.Çünkü satışlar her geçen gün katlanarak artmaktadır.RADYO şirketinin genel politikası her eve bir radio’dur ve yıllar sonra da bu hedefe ulaşılır fakat her eve bir raio girince artık satışlar yavaş yavaş düşmeye başlar.Çünkü artık radyo girmedik ev kalmamıştır.

Ve radio daha en fazla ne kadar gelişim yapabilirsiniz ki?

Derken şirketin karları hızlı bir şekilde düşmeye başladı.Önceleri bankalar ve büyük fonlar bu düşüşün geçici olduğunu düşündüler ama öyle olmadı düşüş sertti ve yatırımcıların bir kısmı hissesisni satmak için kuyruklar oluşmuştu bile.

Banka yöneticileri paniklemeye başlamıştı.Çünkü yüklü miktarda girdikleri varlıklar hızlı şekilde eriyordu ve Pozisyonlarını biran önce kapatmalıydırlar Derken fonlar yüklü satışlara girmesine ragmen valıklarını kimseye satamadılar çünkü herkes aynı anda satışa geçmişti derken radyo firması kısa sürece İFLAS’sını istemek zorunda kaldı.

O radyo firmasında hisse alan fonlar ve bankalarda büyük pozisyonları olduğu için zarar ettiler o fonların ve bankların zarar etmesi bir anda onlarında hisse senetlerinde büyük satışlara sahne oldu.Hatta satışlar sebebiyle  birçok banka bu durumda onlar ‘da iflasını sitemek zorunda kaldılar derken o , ona  - o ona derken kriz bütün ABD’ye yayıldı.

Evet KRIZİ çıkaran bir radyo firması idi .Onun için Sivilce de küçüktür ama oynarsa sivil olur onla da oynarsa şili pençe olur ve insanı öldürebilir.

Global ekonomilerde her zaman DOMİNO etkisine inanmalısınız.2008 Krizinin de asıl çıkış nedeni buydu çünkü.

Krizin Sonuçları;

Krizin etkileri görülmemiş boyutta oldu. 1929 yılında 103 milyar dolar olan ABD’nin gayrısafi ulusal geliri 1930’a gelindiğinde neredeyse yarı yarıya azalarak 55 milyar dolara gerilemiş; 1935 yılında dünya ticaret hacmi 1928 yılının % 40’ına kadar düşmüştü. Batan spekülatörlerin banka hesaplarına yönelmesi ve bankaların onların taleplerini karşılayamaması yüzünden diğer mevduat sahiplerinin de endişelenerek paralarını çekmek istemesi birçok bankanın ve mali kurumun iflası ile sonuçlandı. 1929’da 600, 1930’da 1.300, 1931 yılında ise 2.300 mali kuruluş iflasını açıklamak zorunda kaldı.

Bir kibrit çöpü hiçbir şeydir ama önlem alınmazsa Ormanı bile yakabiliri.

ADEM AYAN